De Smitterij is een karakteristieke boerderij in Haaksbergen met een rijke geschiedenis die teruggaat tot de middeleeuwen. Oorspronkelijk bekend als Luttike Noirding (kleine Noirding), maakt het erf al sinds de 15e eeuw deel uit van het landschap en de gemeenschap van de marke Haaksbergen en Hones.
Oorsprong en naam
De naam Luttike Noirding komt voor in het Schattingsregister van Twente uit 1475, waar het wordt vermeld als een volgewaarde boerderij. De toevoeging luttike (kleine) suggereert dat het een afsplitsing was van het grotere erf Nordwick. In 1602 werd het erf bewoond door Derrick to Nordyck, met 2 mud bouwland. Later werd het erf bekend als De Smitterij, omdat het werd bewoond door smeden. De oudst bekende smid was Johan ten Hagen, genoemd in 1630.
In 1795 was Jan Smit bewoner van de boerderij. In 1830 werd het erf bewoond door de weduwe Arend Willink-Smit en haar zoon Gerrit. In 1850 was Gerrit Jan van Lochem bewoner. De eigenaar was toen nog steeds de Nederduits Hervormde gemeente Haaksbergen, die ook in 1909 het volle waarrecht bezat.
Bouwkundige sporen
De Smitterij draagt meerdere sporen van verbouwingen en bewoners uit het verleden. Deze zijn nog altijd zichtbaar in het metselwerk en op het erf:
- Gevelsteen uit 1792
In de voorgevel van de boerderij bevindt zich een natuurstenen gevelsteen met de initialen IS en BDW, samen met het jaartal 1792. De initialen staan voor Jan Smit en vermoedelijk Berendina Willink,. Deze steen markeert waarschijnlijk een verbouwing of herbouw van het woonhuis in dat jaar. - Bentheimer put met inscriptie uit 1800
Op het erf staat een Bentheimer zandstenen put, waarin dezelfde initialen IS en BDW voorkomen, ditmaal met het jaartal 1800. Dit wijst erop dat er rond de eeuwwisseling opnieuw werkzaamheden of uitbreidingen aan het erf zijn uitgevoerd, mogelijk aan de waterhuishouding of bijgebouwen. - Sluitsteen in de achtergevel uit 1816
In de achtergevel van de boerderij is een sluitsteen ingemetseld met de initialen GW en GSR, samen met het jaartal 1816. Deze letters verwijzen waarschijnlijk naar Gerrit Willink en Gezina Reimerink, die in 1814 in Haaksbergen zijn getrouwd. Het is aannemelijk dat zij rond 1816 verantwoordelijk waren voor een volgende verbouwing of uitbreiding van het pand.
Deze bouwkundige elementen vormen tastbare herinneringen aan de bewonersgeschiedenis van De Smitterij en geven inzicht in de opeenvolgende generaties die het erf hebben bewoond en onderhouden.
De Smitterij in de marke
De Smitterij was een van de gewaarde erven in de marke Haaksbergen en Hones. In de markevergadering van 1710 wordt het erf genoemd als pastoriebezit met een vol waar. In de verdeling van het Honesser veen in 1842 wordt het erf Smitterie opnieuw genoemd, met Hendrik Wessels, kerkvoogd van de N.H. gemeente, als vertegenwoordiger.
De marke kende eeuwenlang een systeem van gemeenschappelijk grondgebruik, waarbij gewaarde erven zoals De Smitterij stemrecht hadden in de markevergaderingen (holtinks) en recht op gebruik van heide, veen en weidegronden.
Herbestemming
Rond 2010 kreeg De Smitterij een nieuwe bestemming. De boerderij is zorgvuldig gerestaureerd en herbestemd tot een zorglocatie, waarbij de historische elementen behouden zijn gebleven. Ook de bijbehorende schöppe (oude schuur) is nog aanwezig en siert het erf.
